MAKANAN TRADISIONAL : TUMPENG

MAKANAN TRADISIONAL

TUMPENG

     Tumpeng iku mujudake panganan kang digawe saka sega kanthi wangun bucu, amarga saka kuwi banjur diarani sega tumpeng. Tumpeng biasane disuguhake wektu kendhuri utawa kanggo mengeti kedadeyan sing wigati. Tradhisi gawe tumpeng satemene wis ana ing tradhisi kuna masyarakat Jawa minangka sarana kanggo muja gunung kang dadi papan paleremane para leluhur. Dene ing kapercayan Hindhu wangun bucu utawa lancip ngentha wujude gunung Mahameru, papane para dewa-dewi.

     Jroning tradhisi masyarakat Jawa jaman saiki, tumpeng digawe kanggo ubarampe upacara kang sipate seneng utawa suka uga sedhih. Ing acara ritual, tumpeng direngga karo sayuran lan iwak kang nduweni teges sing sakral lan nduweni pralambang lan pangarep. Tembung tumpeng mengku werdi yen metu kudu sing mempeng. Sawetara iku panganan saka ketan sing wujude saemper tumpeng aran buceng, werdine yen nyebut kudu sing kenceng. Lawuhe ana pitung werna kang ngemu teges pitulungan. Surasane kuwi mau yaiku nyenyuwun marang Gusti Kang Maha Agung supaya tansah entuk pitulungan, cedhak ing kamulyan lan adoh saka sakehing bebaya. Dene kuwi mau bisa digayuh kanthi mbudidaya lan tekad sing mempeng.

     Menawa disetitekake satemene tumpeng iku kepara dadi telung trap. Ngisor dhewe, tengah, lan pucukan utawa dhuwur dhewe. Kabeh ngandhut piwulang. Perangan paling ngisor dhewe kang dipasangi gudhangan lan jajanan iku dadi gegambaraning donyane manungsa. Trap kaloro utawa tengah iku dadi sarana meneping rasa manungsa kang nuju kasampurnan. Dene pucuk dhewe dadi simbol pangajabe manungsa mring Gusti kanggo nggayuh kabagyan sejati, yaiku kang diarani ilmu sangkan paraning dumadi ana ing pucukan tumpeng kuwi. Mula ing pucukan ditancepi lombok abang ngacung jejeg, iku kanggo pepeling supaya manungsa kudu tansah eling marang Gusti Kang Maha Tunggal, yaiku Allah SWT.

     Jaman biyen tumpeng wernane putih, nanging supaya katon endah tumpeng banjur diwernani. Saiki tumpeng ana maneka warna jinise miturut wujud lan gunae. Tumpeng Robyong yaiku tumpeng kang dipapanake ing wakul kanthi maneka sayuran. Ing perangan pucuke tumpeng direngga endhog, trasi, brambang, lan lombok. Tumpeng iki biasane digunakake ing tatacara siraman ningkahan adat Jawa. Tumpeng Mitoni yaiku tumpeng kang wujude gedhe inh tengah lan iubengi tumpeng cilik cacah enem. Biasane dipapanake ing tampah kang dilambari godhong gedhang. Tumpeng iki digawe saka sega putih lan digunakake ing tatacara mitoni utawa tingkeban. Tumpeng Pungkur yaiku tumpeng kang digawe saka sega putih jangkep sayur salawuhe. Tumpeng iki digawe ing tatacara lelayu priya utawa wanita kang isih legan. Tumpeng Putih yaiku tumpeng kang wernane putih digawe saka sega putih. Putih werdine suci. Tumpeng iki digunakake nalika tatacara adat sakral. Tumpeng sega kuning yaiku tumpeng kang wernane kuning digunakake ing tatacara syukuran, kayata kelairan, ningkahan, lan sapanunggalane. Tumpeng sega uduk kang diarani uga tumpeng tasyakuran digunakake kanggo pengetan Maulud Nabi.

     Adat lupiya sing uwis, sesepuh kang mangarsani tatacara lumrahe ngudhar dhisik makna kang kinandhut jroning suguhan tumpeng. Kanthi cara kang mangkono iku wong kang melu ing tatacara adat mau bakal mangerteni makna tumpeng lan antuk wedharan kang arupa piwulang urip sarta pepeling.